Category: climate change

Verschenen: Utopia, Equity and Ideology in Urban Texts – Fair and Unfair Cities

September 14, 2023

Deze zomer verscheen Utopia, Equity and Ideology in Urban Texts. Fair and Unfair Cities, het nieuwste deel in de Literary Urban Studies (LIURS)-serie van Palgrave MacMillan. Het boek volgt op het congres (Un)Fair Cities. Equity, Ideology and Utopia in Urban Texts dat in december 2019 in Limerick georganiseerd werd door de Association for Literary Urban Studies en het Ralahine Centre for Utopian Studies.

In ‘Imaginaries of the Future City: Envisioning Climate Change and Technological Cityscapes through Dutch Contemporary Speculative Fiction’ dat als hoofdstuk is opgenomen in dit boek, beschrijven Marjolein van Herten en ik de opkomst en ontwikkeling van de toekomstliteratuur (future novel) en speculatieve fictie in Nederland, en de recente opleving daarvan in boekhandel én academische literatuurstudie.

In het hoofdstuk bespreken we acht Nederlandse teksten die verschenen tussen 2014 en 2021: Weerwater (2015) van Renate Dorrestein; Kop uit het zand (2016) van Jan Terlouw; In alle steden (2017) van Aukelien Weverling; Klont (2017) van Maxim Februari; De goede zoon (2018) van Rob van Essen; Concept M. (2018) van Aafke Romeijn; Het boek van alle angsten (2020) van Emy Koopman; en KliFi. Woede in de Republiek Nederland (2021) van Adriaan van Dis.

De focus ligt daarbij enerzijds op de manier waarop de stedelijke en natuurlijke leefomgeving wordt verbeeld. In hoeverre wagen Nederlandse auteurs zich aan de verbeelding van fantastische nieuwe werelden of blijven zij toch liever ‘dicht bij huis’ (en waarom dan)?

Anderzijds zijn we benieuwd hoe de nieuwe interesse in extrapolatie (het verlengen, intensiveren of uitbreiden van elementen uit het heden naar een toekomst of alternatief heden) wordt verbonden aan het recente debat over Nederlandse klimaatfictie. Daarin gaan we, thematisch en formeel, op zoek naar elementen van ‘utopian hope’. Welke elementen van ‘utopian hope’ vallen te herkennen naast de duidelijke dystopische impuls in Nederlandse speculatieve (kilmaat)fictie?

Benieuwd naar onze bevindingen? Lees dan het hoofdstuk:

Marieke Winkler and Marjolein van Herten (2023). ‘Imaginaries of the Future City: Envisioning Climate Change and Technological Cityscapes through Dutch Contemporary Speculative Fiction’, in: Michael G. Kelly and Mariano Paz (eds.) Utopia, Equity and Ideology in Urban Texts. Fair and Unfair Cities. Palgrave Macmillan Cham. ISBN 978-3-031-25854-1. https://doi.org/10.1007/978-3-031-25855-8

In this chapter, we address the flourishing and fast-growing production of future novels within contemporary Dutch literature since 2014. We analyse the ways in which Dutch authors use the technique of extrapolation to envision the urban/natural environment of the future, focused on a corpus of eight future novels from the period 2015–2021. First, we argue that, by indicating and comparing both spatial and temporal ‘reality markers’, speculation in contemporary Dutch literature tends to stay ‘close to home’. Second, we demonstrate that, overall, the themes of climate change and technologization are represented as highly intertwined in diverse constellations. In addition, we try to determine in what way the stories under investigation give both formally and thematically expression to a utopian impulse: Overall, do they show utopian elements or is the urban experience predominantly dystopian?

In dialoog met de zee

March 9, 2023

Voor het themadossier ‘De dialoog’ van LOCUS. Tijdschrift voor Cultuurwetenschappen schreef ik over de manier waarop 21e-eeuwse schrijvers van klimaatliteratuur in gesprek gaan met de zee. Wat zijn de mogelijkheden (en beperkingen) van de literaire vorm om die dialoog tot stand te brengen en om via literatuur bij te kunnen dragen aan een groter klimaatbewustzijn?

Literatuur weerspiegelt de maatschappij. Wat dat betreft was het een kwestie van tijd voordat Nederlandse schrijvers de klimaatcrisis zouden gaan adresseren. In 2016 kon nog met verbazing worden vastgesteld dat klimaat als thema nagenoeg afwezig was in de Nederlandse letteren. ‘I still have yet to find a Dutch example of literary fiction in which the landscape, especially in relation to climate crisis, is central,’ stelde Astrid Bracke in haar lezing ‘Braving the North or Conquering the Sea: A Comparative Approach to British, German and Dutch Fiction on Climate’ (2016). [1] Een jaar later – meer precies na de publicatie van Lieke Marsmans debuutroman Het tegenovergestelde van een mens (2017) – keert het tij snel. Anno 2023 is het haast ondenkbaar dat literaire auteurs het thema klimaat niet behandelen in hun werk. ‘Ik was er zelf verbaasd over,’ vertelt bijvoorbeeld schrijfster Ellen de Bruin over hoe het onderwerp klimaatverandering haar romans Onder het ijs (2018) en Kraaien in het paradijs (2021) binnensijpelde. ‘De klimaatcrisis is voor mij zo’n aanwezige realiteit dat het vanzelf gebeurde.’ [2]

De Bruins opmerking sluit aan bij wat Marco Bould in zijn gelijknamige studie the anthropocene unconscious noemt. Of auteurs nu wel of niet actief met het onderwerp bezig zijn, iedere cultuuruiting geeft volgens Bould onbewust rekenschap van het idee dat het huidige geologische tijdperk wordt gekenmerkt door de invloed van de mens (Grieks: anthropos) op het aardse klimaat. Daarmee zijn alle fictieve verhalen die we vertellen via literatuur, film, kunst of televisieseries, verhalen over het antropoceen, aldus Bould. ‘What if all the stories we tell are stories about the Anthropocene? About climate change?’ [3] Het klimaat is als thema niet zozeer afwezig in romans, we herkennen het simpelweg nog onvoldoende om écht op te kunnen merken. Precies dit maakt Boulds stelling zo prikkelend: het nodigt uit tot het herlezen van álle literatuur, niet alleen die werken die zich expliciet afficheren als ‘klimaatfictie’.

Literatuur is echter niet alléén een weerspiegeling van ontwikkelingen in de maatschappij, zoals hierboven gesteld. Schrijvers pogen via hun werk vaak ook een interventie te plegen in het maatschappelijke debat. [4] In het geval van klimaatfictie komt dit pregnant naar voren. ‘[H]et is tijd om onze stem als een vuist in de lucht te gooien,’ schrijven bijvoorbeeld de Klimaatdichters, een snelgroeiende beweging van Nederlandse en Vlaamse woordkunstenaars. In hun missiestatement stellen zij onder meer:

We zijn lyrisch over de natuur en ziedend over de destructie. We zetten de schoonheid van de taal in voor bewustwording. We willen mens en planeet verbinden en de individuele en collectieve verantwoordelijkheid versterken. [5]

Hier is van een ‘antropoceenonbewuste’ geen sprake. Deze auteurs zetten zich (gezamenlijk) in om bestaande bewustwording te vergroten. [6] Dat klinkt bewonderenswaardig, maar hoe doen schrijvers dit precies? Exacter gesteld: hoe wordt het ecologisch commentaar vormgegeven met de literaire middelen die de schrijver ter beschikking staan? In deze bijdrage verken ik deze vraag aan de hand van een analyse van enkele literaire werken uit de eenentwintigste eeuw waarin specifiek de weergave van de aquatische omgeving centraal staat. Aan bod komen achtereenvolgens Vis (2009) van Anton Valens, Wieren (2018) van Miek Zwamborn en Zee nu (2022) van Eva Meijer. Het gaat mij daarbij minder om de ‘schoonheid van de taal’ zoals begrepen door de dichter, maar meer om de mogelijkheden van de literaire vorm voor de romanschrijver.

(…)

***

Lees het hele artikel ‘‘En de mensen konden alleen nog maar luisteren.’ Eenentwintigste-eeuwse schrijvers van klimaatliteratuur in dialoog met de zee’ in LOCUS (Open Access).

Lees hier de inleiding die Martijn van der Burg en ik schreven voor het themadossier ‘De dialoog’ van LOCUS.

Special issue ‘Narratives and Climate Change’

January 27, 2023

screenshot uit de drama-serie The Swell

Verheugd om te kunnen melden dat deze maand het special issue ‘Narratives and Climate Change’ van Interférences littéraires/Literaire interferenties is verschenen! Aanleiding voor het nummer was het symposium dat Marjolein van Herten en ik eerder organiseerden in het kader van het onderzoeksproject Imaginaries of the Future City: Envisioning Climate Change and Technological City Scapes Through Contemporary Speculative Fiction van de Open Universiteit. Tijdens dit internationale symposium stond een interdisciplinaire blik op de performatieve kracht van verhalen in de omgang met de klimaatcrisis centraal.

Hoewel literatuurwetenschappers meestal wat terughoudend zijn om te stellen dat het lezen van verhalen over klimaatverandering heel directe en vergaande gevolgen bij de lezer kan bewerkstelligen op het gebied van engagement, overtuiging of zelfs gedragsverandering, blijkt dat er vanuit andere wetenschapsgebieden wel degelijk grote verwachtingen bestaan ten aanzien van de rol van verhalen in de aanpak van de klimaatcrisis. In de gezondheidspsychologie worden bijvoorbeeld de effecten van narratieve informatie op risicoperceptie onderkend en managementwetenschappers benadrukken het belang van fictie en narratieven in het overtuigend en effectief maken van (klimaat)beleid.

Tijdens het symposium stonden deze verschillende manieren waarop over de performatieve kracht van (met name speculatieve) fictie werd gedacht ter discussie. Daarbij werd nog duidelijker wat de belofte van speculatieve fictie inhield: toekomstverhalen beschrijven niet alleen een mogelijke toekomstige wereld, ze ‘maken’ die toekomst aanwezig. Op die manier kunnen speculatieve verhalen – hoe paradoxaal dit ook mag klinken – helpen om klimaatverandering minder ‘in de toekomst’ te plaatsen. Een van de cruciale inzichten van de workshop was dat door de confrontatie met de vraag wat de langetermijneffecten van ons handelen van vandaag zullen zijn op de wereld van morgen, verhalen die zich een voorstelling maken van de toekomst van klimaatverandering ons terugwijzen in het hier-en-nu. Ofwel: door middel van narratieve fictie worden de implicaties van klimaatverandering tastbaarder en zichtbaarder, ‘echter’.

Het special issue dat nu verschenen is in het meertalige online open access tijdschrift Interférences littéraires/Literaire interferenties, is een vervolg op de uitkomsten van dit symposium. In negen artikelen wordt dit inzicht verder uitgewerkt door nader in te gaan op de formele manieren waarop dit ‘realisme’ (of beter: realiteitseffect) van klimaatveranderingsverhalen wordt waargenomen en vormgegeven in uiteenlopende media en vanuit uiteenlopende sociaal-culturele contexten. In de bijdragen worden specifieke narratieve technieken onderzocht die door deze tijdige vorm van realisme worden gebruikt om een beter inzicht te krijgen in de manier waarop verhalen een cruciale rol spelen in de verbeelding van de toekomst in het licht van klimaatverandering. Hoe vormen fictieve verhalen het bovengenoemde realiteitseffect? En hoe maken ze gebruik van de specifieke kenmerken van het gebruikte medium en van de publieksperceptie bij het smeden van ‘klimaatveranderingsverhalen’?

Het special issue bevat de volgende inhoud:

  1. ‘Introduction. Narratives and Climate Change: How to Imagine ‘the Realism of our Time’?’ door Marieke Winkler, Marjolein van Herten en Jilt Jorritsma;
  2. ‘Climate Fiction: a Posthumanist Survey door Marco Caracciolo, Kristin Ferebee, Heidi Toivonen, Gry Ulstein en Shannon Lambert;
  3. ‘Paradojas que nos piensan: el motivo del desierto vegetal en la literatura de Georg Heym y Ted Chiang como crítica al Antropoceno’ door Mario Leal Olloqui;
  4. ‘How to be Hopeful in a Dystopic Present? Rethinking Future-oriented Narratives in Aminatta Forna’s “Happiness”’ door Verónica Copello-Duque en Esther Op De Beek;
  5. ‘“het geringe nut van fictie in tijden van nood” Nederlandse schrijvers over klimaat’ door Marjolein van Herten en Lizet Duyvendak
  6. ‘When a Real Storm Hits the Shores: Representing Climate Crisis in the Television Series “The Swell”’ door Ian Kenny en Irina Souch;
  7. ‘Dramaturgie voorbij de sterren – en terug. Marjolijn van Heemstra’s “Stadsastronaut” als Verständigungsfigur voor het antropoceen’ door Alice Breemen;
  8. ‘Foreshadowing a Drought Dystopia: Reading Orhan Pamuk’s “When the Bosphorus dries up” Against the Backdrop of the Debates About the Istanbul Canal’ door Simge Yilmaz;
  9. ‘Sinking Futures Pluriversal Perspectives on Architectural and Literary Imaginaries of Mexico City’s Lake Texcoco’ door Jilt Jorritsma, Brigitte Adriaensen en Dave Huitema;
  10. ‘Literary analysis of Essays from Lived Experiences of Climate Change in Higher Education’ door Paquita Perez, Marjolein van Herten en Evelien van Nieuwenhoven.

Het themanummer Interférences littéraires/ Literaire interferenties, n°27, “Narratives and Climate Change”, ed. Marieke WINKLER, Marjolein VAN HERTEN & Jilt JORRITSMA, November 2022 is geheel open access beschikbaar via 

http://www.interferenceslitteraires.be/index.php/illi/issue/view/67 .

CfP special issue ‘Narratives & Climate Change’

March 5, 2021

Following up on our workshop ‘Narratives & Climate Change’ of June 2020 we are composing a special issue together with the peer-reviewed, international and multilingual online journal Interférences litteraires/literaire interferenties.

Thematic focus and key questions:

Within the current debate on the societal and environmental impact of climate change scientists and policymakers as well as artists stress the importance of producing compelling narratives to envision a safe future society. Especially speculative fiction – the genre that explores possible futures – plays an important, integrating role in imagining and engaging with the implications of climate change: not only do fictional narratives offer a great opportunity to engage readers on a personal level with the complexities and scale of climate change, they also prove to be productive in policy making practices and in mediating calculated, data-driven climate scenarios (Hajer 2005; Hulme 2009; Thomas 2013; Moezzi a.o. 2017; Johns-Putra 2016 and 2019).

This special issue sets out to investigate the integrative power of speculative fiction, focusing in particular on the intersection between literature and environmental sciences by focusing on the following key questions:

  1. How to conceptualize the role that narratives play in bringing the global scale of climate change into the realm of the personal?
  2. How do fictional narratives co-produce reality and contribute to the public debate, to governance or vice versa to (environmental) science? Are narratives indeed to be understood as means (‘productive fictions’) to encourage awareness and even foster behavioral change (‘risk related affect’, learning)?
  3. What narrative techniques (e.g., the use of metaphors, allusion or extrapolation) are used in both scientific and artistic discourse to envision the consequences of climate change? How do they differ in use, where do they overlap? How do both utopian and dystopian storylines relate to ‘eco-anxiety’ and the wish to go beyond eco-paralysis? How and why do utopian or dystopian future scenario’s manifest themselves within approaches from the different fields of study?

Practicalities:

Interférences litteraires/literaire interferenties (ISSN 2031-2970) is a peer-reviewed, international and multilingual online journal (DOAJ) devoted to the interaction between literature and cultural and societal practices. For more information see: http://www.interferenceslitteraires.be/index.php/illi/index.

Researchers from literary and cultural studies with a focus on environmental humanities and sciences are invited to contribute full-length articles of approximately 8-10.000 words incl. footnotes and references. We particularly promote diversity in terms of theoretical frameworks and geographical contexts. We especially encourage non-English contributions (e.g. French, German, Spanish).  

If you are interested in contributing, please send an email to ClimateNarratives@ou.nl by April 16th, 2021 including an abstract (ca. 250-500 words) and a short bio (max. 200 words). The outcome of the selection process will be communicated before May 9th, 2021. We are expecting completed contributions by December 1st, 2021 after which the journal’s peer review procedure will start. The issue is planned for Spring 2022.

Editorial note:

The proposal for this issue follows up on the international workshop ‘Narratives & Climate Change’ held online on June 25th-26th, 2020 (Open University). The workshop is part of the research network project ‘Imaginaries of the Future City: Envisioning Climate Change and Technological Cityscapes through Contemporary Speculative Fiction’. More information on the network project is to be found on our webpage: https://www.ou.nl/en/the-safe-city-imaginaries-of-the-future-city

References:

Hajer, M.A. (2005). ‘Rebuilding ground zero. The politics of performance’. Planning theory & practice, 6(4), 445-464.

Hulme, Mike. (2009). Why we disagree about climate change. Cambridge University Press. 

Johns-Putra, A. (ed.) (2016). Climate and Literature. Cambridge Critical Concepts Series. Cambridge University Press.

Johns-Putra, A. (2019). Climate Change and the Contemporary Novel. Cambridge University Press.

Moezzi, Mithra, Kathryn B. Janda, Sea Rotmann. (2017). ‘Using stories, narratives, and storytelling in energy and climate change research’. Energy Research & Social Sciences, Vol.31, 1-10.

Thomas, P.L. (ed.) (2013) Science Fiction and Speculative Fiction. Challenging genres. Sense Publishers, Rotterdam/Boston. 

Burgers, buurt en toekomstbeelden

October 31, 2020

Op donderdagochtend 22 oktober liep ik door een uitgestorven Utrecht, van Springweg via de Oude Gracht naar Paushuize waar het symposium ‘Burgers, buurt en toekomstbeelden‘ om 10:00 zou beginnen. De dag stond in het teken van ‘De Veilige Stad’, het interfacultaire onderzoeksprogramma dat sinds twee jaar loopt aan de Open Universiteit.

Verschillende onderzoekers binnen het project gingen in gesprek met mensen uit het werkveld, zo spraken collega’s Frank Inklaar en Imke Smulders met coördinator buurtbemiddeling Marianne Grooten, ging collega Jasper Bongers in gesprek met Hans Spekman (PvdA, Jeugdeducatiefonds) over Hoog Catharijne en drugsproblematiek en nodigde collega Jilt Jorritsma, Sophie Moinier van Deltares uit om te spreken over de terugkeer van de natuur in de stad. Zelf had ik een leuk en boeiend gesprek met Sonja van der Arend, auteur van o.a. de waterkwaliteitsroman Een otter in Brussel (2013).

Van der Arend gebruikt fictieschrijven als een manier om meer inzicht te krijgen in complexe (beleids)vraagstukken zoals – in het geval van Een otter in Brussel – de implementatie van de Europese Kaderrichtlijn Water. Fictie past, volgens haar, veel beter bij de beweeglijkheid en complexiteit van beleid dan de formats van academisch proza. Bovendien is het uitermate geschikt om de inzichten verkregen uit onderzoek toegankelijk te maken voor een breder publiek. Het fictieschrijven is daarbij allerminst een solipsistische aangelegenheid; het verhaal ontstaat in samenspraak met anderen, betrokken burgers, beleidsmakers, gemeenteraadslieden, eventueel Haagse of Brusselse politici. ‘Samen bedenken we de hoofdpersonages, hoe zien die eruit, wat zijn hun werkomstandigheden, wat is hun thuissituatie, maar ook de plotwendingen, welke tegenspelers kom je tegen, welke bezwaren en obstakels, welke openingen’.

Het levert herkenbare protagonisten op (althans voor milieubeleidsmedewerkers) en (voor iedereen) herkenbare en vaak komische kantoorsituaties. Ook brengen haar romans zeer gespecialiseerde kennis, zoals bijvoorbeeld over de aquatische ecologie, op een toegankelijke manier voor het voetlicht.

Vanuit literatuurwetenschappelijk perspectief biedt haar werk een totaal nieuw want andersoortig voorbeeld van wat we doorgaans onder ‘klimaatfictie’ verstaan, veelal dystopische romans bevolkt door piekerende hoofdpersonages die zich een wereld voorbij de mens proberen voor te stellen. Van die dystopische tendens moet Van der Arend niet zoveel hebben. Het brengt ons niet veel verder, want versterkt alleen maar gevoelens van schaamte en schuld, vanuit die gevoelens wordt handelen erg moeilijk.

Het symposium was de wandeling door de veilige ‘onveilige’ stad meer dan waard. Ik hoop dat we nog eens spreken.

Wordt vervolgd…

Jilt Jorritsma in gesprek met Sophie Moinier, 22 oktober 2020

CfP Narratives & Climate Change

January 26, 2020

future city

Imaginaries of the Future City: Envisioning Climate Change through Contemporary Speculative Fiction Call for Proposals – International workshop 25-26 June 2020 in Utrecht, The Netherlands and a subsequent special issue on Narratives & Climate Change

 

Narratives & Climate Change

Within the current debate on the societal consequences of climate change, environmental scientists, cultural scholars and artists from different scientific disciplines stress the importance of producing compelling narratives and scenario’s to envision the safe city of the future. Especially speculative fiction – the genre that explores possible futures – is considered a powerful tool that plays an important, integrating role in imagining and engaging with the implications of climate change.

Not only do narratives offer a great opportunity to engage readers on a personal level with the complexities of climate change, they also play a productive role in policy making practices as well as in mediating calculated, data-driven climate scenarios.

Connected by the productive power of speculative fiction and narratives, this workshop brings together some 20-25 scholars from different fields of study, such as environmental sciences, psychology and literary studies in order to foster a better and more integrated analytical discussion on the role of narratives in envisioning the societal, psychological and cultural consequences of climate change.

We invite researchers from environmental sciences, psychology and literary studies working in multidisciplinary teams to present a draft paper in June and discuss theoretical, methodological or empirical standpoints on the specific nature, functioning or effect of climate change narratives. Both existing multi-disciplinary teams are invited to participate, as well as individual scientists who are open to work in such a team. Based on research field and expertise, and research ideas, the aim of the organizing committee is to bring together individual participants in order to enhance multi-disciplinary research teams. The aim of the workshop in June is to publish the draft papers, subject to normal review procedure, as a special issue in a highly ranked scientific journal or edited book on ‘Narratives & Climate Change’.

 

Topical Themes 

The workshop is open to a broad variety of interpretations of the relationship between narratives and climate change, but we strongly encourage submissions on the following themes:

  • How to conceptualize of and empirically understand the role that narratives play in bringing the global scale of the climate crisis into the realm of the personal, and what narrative techniques (e.g., the use of metaphors, allusion or extrapolation) are used to grasp the complexity of the climate debate? How do these narrative techniques function within lived experiences of climate change? How do they influence daily routines and practices (for instance individual, household, company, community but also government decision making)? How do narratives co-produce reality and contribute to the public debate, to governance or vice versa to (environmental) science?
  • Which narrative techniques can be discerned and which ones are used to grasp the complexity of the climate debate? How and why do either utopian or dystopian future scenario’s manifest themselves within approaches from the different fields of study? How do both utopian and dystopian schemes relate to ‘eco-anxiety’ and the wish to go beyond eco-paralysis?
  • Are narratives to be understood as means (‘productive fictions’) to encourage awareness and even foster behavioral change (‘risk related affect’, learning), and if so how can this be understood and what is empirically known about the way this affect is accomplished? Concomitantly, how do narratives co-produce reality and contribute to the public debate? What is the relation between fictional elements and non-fictional or realistic data in future scenario’s?

 

Practicalities and submission deadlines

Interested participants (individually or already teamed up) are encouraged to submit 500 word proposals plus bibliography, accompanied by a short biography (max. 200 words) by January 31, 2020. Please send your proposal to FutureCities[a]ou.nl.

Participants will be notified of acceptance/rejection by February 28, 2020.

Those selected to contribute are expected to submit a draft paper by June 1, 2020 as these will be distributed to all workshop participants beforehand.

The draft papers will be intensively debated at the workshop and full papers should tentatively be submitted by November 2020.

Authors with questions are encouraged to contact FutureCities[a]ou.nl.

 

Organisation

Prof. Dr. Brigitte Adriaensen, Dr. ir. Raoul Beunen, Prof. Dr. Stefan Dekker, Dr. Marjolein van Herten (coordination), Dr. Andries Hof, Prof. Dr. Dave Huitema, Jilt Jorritsma MA, Prof. Dr. Lilian Lechner, Evelien van Nieuwenhoven MA (coordination), Prof. Dr. Paquita Perez Salgado, Dr. Marieke Winkler (coordination).

 

Website

https://www.ou.nl/the-safe-city-imaginaries-of-the-future-city

 

***

Afbeelding: Alexis Rockman, Manifest Destiny (2004)